STAL COR-TEN W NOWOCZESNYM WYSTAWIENNICTWIE I ARCHITEKTURZE

Niech nas nie zwiedzie rdza na powierzchni stali

Niskostopowa stal Cor-Ten, stworzona podczas wielkiego światowego kryzysu lat 30-tych XX wieku, posłużyła najpierw jako materiał do budowy wagonów kolejowych do przewozu węgla, zanim trafiła na stałe do architektury, budownictwa, sztuki oraz wzornictwa przemysłowego. Wyjątkowe właściwości tej stali – odporność na warunki pogodowe i korozję, trwałość, wielofunkcyjność, łatwość obróbki i walory estetyczne, przejawiające się w jej rdzawym wyglądzie i chropowatej fakturze – uatrakcyjniają ten materiał.

Cor-Ten jest coraz bardziej popularny w Polsce, znajduje coraz szersze zastosowanie i pojawia się również w nowoczesnym wystawiennictwie i nowoczesnej architekturze muzealnej. W Trójmieście tą rdzawą stal możemy oglądać na trzech nowatorskich wystawach narracyjnych  otwartych w drugim 10-leciu XXI wieku: w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku (otwarcie w 2014 roku), W Muzeum Emigracji w Gdyni (otwarcie w 2015 roku) oraz w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (otwarcie w 2017 roku).

W Europejskim Centrum Solidarności stal Cor-Ten jest najważniejszym elementem, została wykorzystana na niespotykaną wcześniej w kraju skalę, będąc obecną na elewacjach zewnętrznych, w architekturze wnętrza budynku i odgrywając dużą rolę scenograficzną na wystawie stałej.

Monumentalny gmach ECS jest przykładem nowoczesnej architektury respektującej kontekst otoczenia, którym jest Stocznia Gdańska: potęga przemysłowa Polski Ludowej, budująca statki, okręty i konstrukcje morskie. Dynamiczny kształt bryły z jej licznymi rozcięciami i ścianami pokrytymi blachą Cor-Ten nawiązuje do formy statku. Całość z przeszkleniami i ażurowymi elementami nadaje obiektowi charakter industrialny. Odchylające się od pionu elementy konstrukcji rozczłonkowanej fasady wizualnie stwarzają efekt przewracającego się domina (co kojarzy się z upadającym komunizmem w latach 1989 – 1991 w kolejnych demoludach).

Wchodząc do wnętrza ECS obłożonego blachą Cor-Ten, możemy poczuć się jak w przestrzeni ogromnej hali produkcyjnej. Jednak znalazłszy się w centrum budowli, pośród roślin ogrodu zimowego, łatwiej odnieść wrażenie, że oto znaleźliśmy się nagle w uroczym zakątku Gdańska, otoczonym przez stare mury  i kamienice wzniesione z czerwonej cegły.

Na wystawie stałej w ECS Cor-Ten buduje scenografię i atmosferę.

W Sali A “Narodziny Solidarności” rdzawe ściany symbolizują przemysł, ciężką pracę robotników i stoczniową historię Gdańska. Współdziałanie, współodpowiedzialność i solidarność stanowiły podstawę codziennego trudu stoczniowca, jak i ruchu społecznego, który się tu narodził w 1980 roku, i który dążył do przemian w pokojowy sposób.

W Sali D “Wojna ze społeczeństwem” wysokie ściany ze stali Cor-Ten potęgują wrażenie ucisku i represji zastosowanych przeciwko obywatelom wraz z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce w grudniu 1981 roku. Chropowata i surowa struktura stali to symbol terroru, któremu ludzie starają się stawiać opór. Ów opór symbolizują tysiące oporników, które “wyżerają” na pozór niezniszczalną stal.
W Sali F “Triumf Wolności” Cor-Ten jest już “wygryziony” przez napis: ROZPAD IMPERIUM.

Ciekawe wykorzystanie Cor-Tenu można również zobaczyć na wystawie stałej w Muzeum II Wojny Światowej. Materiał ten znajduje swoje zastosowanie w trójwymiarowej konstrukcji stanowiącej monumentalny napis: TERROR. Litery o wysokości 3.5 metra wznoszą się nad zwiedzającymi, nie pozostawiając już wątpliwości, jak wielki był rozmiar i skala bezprawnej przemocy stosowanej w czasie tego wojennego kataklizmu. Zwiedzający musi przejść między literami aby znaleźć się w dalszej części wystawy. Jest zmuszony do bliskiego kontaktu z symbolem ogromnego zła, wobec którego zwykły człowiek jest bezsilny.

Tak jak Cor-Ten jest trwały i odporny na degradację, tak terror wciąż jest obecny w historii ludzkości i nabiera szczególnego okrucieństwa podczas konfliktów i wojen. Przesłanie tej części ekspozycji zdaje się brzmieć jak przestroga: Niech nas nie zwiedzie rdza na powierzchni stali – to temat wciąż aktualny we współczesnym świecie. Tak jak my doświadczamy wrażenia terroru dzięki zabiegom scenograficznym na wystawie, tak inni doświadczali lub doświadczają bezlitosnego terroru w życiu. I to doświadczenie może stać się też naszym udziałem.

Cor-Ten stwarza nastrój grozy także na wystawie stałej w Muzeum Emigracji. Rdzawa stal pokrywa ściany wąskiego korytarza, w którym poruszana jest tematyka dotycząca wybuchu II wojny światowej, a dokładniej napaści III Rzeszy na Polskę. W szczelinach blachy prezentowane są zdjęcia ukazujące wojenne zniszczenia, brutalność hitlerowskiego agresora i bezbronność ofiar represji. Klaustrofobiczna przestrzeń z zardzewiałej stali wywołują wrażenie opresyjności, bezwzględnego terroru i beznadziejności.

Zachęcam wszystkich do zwiedzania nowatorskich wystaw narracyjnych w Trójmieście. Bogate w treści, doskonale przemyślane pod względem scenograficznym ekspozycje dostarczają wielu emocji, intelektualnych doznań i niezapomnianych wrażeń.