Gdańskie bramy bliźniaczki

Nadmotławski Gdańsk znany jest ze swoich średniowiecznych bram wodnych, których większość można podziwiać podczas przechadzek deptakiem Długiego Pobrzeża, ciągnącym się zachodnim brzegiem Motławy. Pierwotnie było ich dziesięć. Do dzisiaj – uwzględniając powojenną odbudowę – dotrwało osiem: Krowia, Chlebnicka, Mariacka, Świętego Ducha, Stary Żuraw (brama ul. Szerokiej), Świętojańska, Straganiarska oraz Stągiewna (usytuowana w północno-wschodniej części Wyspy Spichrzów). W miejscu Bramy Kogi powstała Brama Zielona. Nie zachowała się natomiast Brama Tobiasza.

Na baczniejszą uwagę, ze względu na architektoniczne podobieństwo, zasługują jednak trzy nowożytne – wzniesione w latach dwudziestych XVII wieku – bramy lądowe.

Nowożytne fortyfikacje Gdańska

Rozwój wojskowej technologii, w szczególności progres zasięgu oraz siły ognia artylerii, zniweczył obronne walory średniowiecznych umocnień pobudowanych odrębnie dla Głównego Miasta, Starego Miasta, Starego Przedmieścia i Wyspy Spichrzów. Miasto potrzebowało kompleksowej i solidniejszej ochrony. W XVI i XVII wieku historyczne Śródmieście Gdańska zostało osłonięte siecią bastionów, dodatkowo zabezpieczonych fosą.

Drogą lądową do miasta komfortowo można było dostać się w zasadzie wyłącznie przez jedną z czterech bram. Pierwsza (zachodnia) Brama Wyżynna ukończona została w 1588 roku i stanowiła początek tzw. drogi królewskiej (łac. via regis), czyli trasy uroczystych wjazdów do Gdańska polskich monarchów. Za Bramą Wysoką (Górną), tak również nazywana bywa brama zachodnia, najbardziej reprezentacyjny śródmiejski trakt niezmiennie wiedzie przez Bramę Złotą, ulicę Długą i Długi Targ do Bramy Zielonej.

Cztery dekady później zakończono budowę pozostałych trzech portali: Bramy Nizinnej (południowej), Bramy św. Jakuba (północnej) oraz Bramy Długich Ogrodów (wschodniej). Warto dokładniej przyjrzeć się tym konstrukcjom, albowiem nierzadko są mylone – nie tylko przez osoby sporadycznie odwiedzające stolicę województwa pomorskiego, ale również przez samych gdańszczan studiujących XIX-wieczne fotografie rzeczonych obiektów.

Nowożytne fortyfikacje Gdańsk na planie miasta z 1880 r. wykonanym w rzucie zachodnim: 1) Brama św. Jakuba – północ, 2) Brama Nizinna – południe, 3) Brama Długich Ogrodów – wschód, 4) Brama Wyżynna – zachód.

Brama Nizinna

Brama Nizinna (niem. Leges Thor) określana jest także mianem Niskiej, Dolnej czy też Nowej. Jej budowę ukończono w 1626 roku pod bacznym okiem mistrza murarskiego Hansa (Jana) Strakowskiego. Została zlokalizowana pomiędzy Bastionem św. Gertrudy i Bastionem Żubr, bezpośrednio chroniącymi Stare Przedmieście. Jest bramą trzykondygnacyjną. Aktualnie pełni funkcję użytkową dla pojazdów mechanicznych oraz pieszych, prowadząc od południa do skrzyżowania ulicy Mostowej, Grodza Kamienna, Dolna Brama i Plac Wałowy.

Brama Długich Ogrodów

Powstała w 1628 roku, również pod kierownictwem Hansa Strakowskiego, zamykając od wschodu ulicę Długie Ogrody (pomiędzy zniwelowanymi już Bastionami Wół i Lew). Obecnie nie jest wykorzystywana komunikacyjnie. Dwupoziomowa Brama Długich Ogrodów (niem. Langgarten Thor) zupełnie bezpodstawnie przejęła po drugiej wojnie światowej nazwę nieistniejącej, a wysuniętej kilkaset metrów dalej na wschód, Bramy Żuławskiej (Elbląskiej).

Brama św. Jakuba

Brama św. Jakuba (niem. Jacobs Thor) była drugą kolejną tego typu konstrukcją u północnego wyloty ulicy Rajskiej. Nadzór nad zakończoną w 1628 roku budową być może i w tym przypadku sprawował Hans Strakowski. Nie jest to rzecz pewna, ale mocną poszlakę stanowią analogie od Bramy Nizinnej i Bramy Długich Ogrodów. Niestety ostatnie obrazy Bramy św. Jakuba jak i flankujących ją Bastionów św. Jakuba oraz Bożego Ciała można podziwiać jedynie na fotografiach i pocztówkach z drugiej połowy XIX wieku.

Cechą wspólną wszystkich trzech bram jest centralny, sklepiony i szeroki przejazd oraz dwa boczne przejścia dla pieszych. Pozostałe architektoniczne podobieństwa – zarówno od strony miasta, jak i zewnętrznej – najlepiej obrazują zaprezentowane fotografie.

Fotografie: gedanopedia.pl
Plan Gdańska z 1880: fotopolska.eu