Gdańsk a Zakon Krzyżacki

Gdańsk, jedno z najstarszych i najbardziej fascynujących miast w Polsce, ma historię pełną dramatycznych zwrotów akcji, w której ważną rolę odegrał Zakon Krzyżacki. Od momentu ich sprowadzenia na ziemie polskie w XIII wieku przez Konrada Mazowieckiego, Krzyżacy stali się istotnym, choć często kontrowersyjnym, elementem średniowiecznych dziejów regionu. Relacje między Gdańskiem a Zakonem to opowieść o współpracy, zdradzie, oblężeniach i odradzaniu się miasta po trudnych czasach. Poniższy tekst przedstawia kluczowe momenty z tej bogatej historii.

W 1226 roku Konrad Mazowiecki podjął decyzję o sprowadzeniu Krzyżaków w celu obrony granic księstwa przed atakami Prusów. Krzyżacy w kolejnych latach zaczęli napływać na ziemię chełmińską.

Świętopełk, panujący ówcześnie w Gdańsku, początkowo współpracował z Krzyżakami – na przykład w 1234 roku podczas wspólnej wyprawy na Prusy. W kolejnych latach relacje uległy zmianie.

W latach 1242-1248 koalicja Krzyżaków, książąt wielkopolskich oraz Konrada Mazowieckiego próbowała odebrać Świętopełkowi Pomorze Gdańskie. W konsekwencji doszło do oblężeń okolic Gdańska, m.in. w 1246 i 1247 roku. W walkach zginął syn Świętopełka, Jan, a drugi syn, Mściwój II, trafił do niewoli Krzyżaków (został uwolniony w 1248 roku). Pokój zawarty z Krzyżakami w 1248 roku skutkował przekazaniem im terenów na wschodnim brzegu Wisły.

W kolejnych latach trwały dalsze walki z Krzyżakami, zakończone pokojem w 1253 roku. Na jego mocy Świętopełk zobowiązał się, że w razie zerwania umowy Krzyżacy będą mieli prawo do Gdańska. Warto zaznaczyć, że to właśnie Świętopełk jako pierwszy walczył z Krzyżakami i zrozumiał, że ich celem nie jest jedynie nawracanie pogan.

Krzyżacy byli także angażowani w konflikty wewnętrzne między synami Świętopełka.
Kulminacyjny moment relacji między Gdańskiem a Krzyżakami nastąpił w 1308 roku, kiedy to miasto, zaatakowane przez Brandenburczyków, wezwało Krzyżaków na pomoc. Podobna sytuacja miała miejsce w 1301 roku, kiedy to Krzyżacy pomogli odeprzeć atak Rugijczyków na Pomorze Gdańskie. Tym razem, po nieporozumieniu między Władysławem Łokietkiem, Krzyżakami i sędzią Boguszą, Krzyżacy wykorzystali sytuację. Po wypędzeniu Brandenburczyków, podczas nocnego szturmu z 12 na 13 listopada, urządzili rzeź obrońców miasta (szerzej opisaną w gedanopedii: Rzeź Gdańska 1308). Następnie, z rozkazu Krzyżaków, miasto zostało rozebrane, a jego mieszkańcy opuścili te tereny. Gdańsk zaczął się odradzać dopiero pod koniec lat 20. XIV wieku.

Polska próbowała odzyskać Pomorze Gdańskie zarówno zbrojnie, jak i drogą prawną. Mimo korzystnych wyroków i ich nieskutecznej egzekucji, w 1343 roku zawarto pokój kaliski, na mocy którego Zakon Krzyżacki utrzymał władzę nad Pomorzem Gdańskim.

W latach 1335-1341 Krzyżacy wznieśli w Gdańsku murowany zamek. Po jego budowie Główne Miasto otrzymało lokację na prawie chełmińskim. W 1377 roku Stare Miasto, a w 1380 roku Młode Miasto, również otrzymały lokację na prawie chełmińskim, co zwiększyło kontrolę Zakonu Krzyżackiego nad Gdańskiem.

Powstały wówczas liczne obiekty, takie jak budowane od 1343 roku mury obronne Głównego Miasta, Kanał Raduni, Wielki Młyn, Żuraw oraz kościół Najświętszej Marii Panny. Gdańsk stał się członkiem Hanzy, co sprzyjało rozwojowi rzemiosła i napływowi ludności.

W 1410 roku, podczas konfliktu między Zakonem Krzyżackim a Polską i Litwą, doszło do bitwy pod Grunwaldem, w której Gdańsk uczestniczył po stronie Zakonu. Po przegranej bitwie część gdańszczan, w tym burmistrz Głównego Miasta, Konrad Leczkow, trafiła do niewoli. Zostali uwolnieni przez Władysława Jagiełłę, co przyczyniło się do ich lojalności wobec niego. W sierpniu 1410 roku Gdańsk uznał władzę Jagiełły, a ten nadał miastu przywileje.

Jednak po odstąpieniu od oblężenia Malborka i zawarciu pokoju toruńskiego w 1411 roku, Gdańsk ponownie znalazł się pod pełną kontrolą Zakonu. Gdańszczanie byli rozczarowani, ponieważ liczyli na dalsze przywileje, a Zakon nałożył dodatkowe podatki. W wyniku buntu mieszkańców, zakon zablokował drogi do Gdańska, zamknął port i przeniósł handel do Elbląga. Symbolicznym aktem oporu mieszkańców Gdańska było zamurowanie bramy zamku.

5 kwietnia zawarto rozejm a dzień później komtur gdański wezwał do zamku burmistrzów Konrada Leczkowa i Arnolda Hechta oraz Bartłomieja Grossa i Tiedemanna Huxera (który w ostatnim momencie wycofał się). Dopiero 13 kwietnia (po interwencji u Wielkiego Mistrza) wydano ciała i zabici zostali pochowani w Kościele Mariackim.
Finalnie główne miasto spotkały represje a majątek zamordowanych został skonfiskowany, co poskutkowało i miasto ponownie składało hołd i przysięgę wierności Wielkiemu Mistrzowi.

W 1440 roku powstał Związek Pruski, zrzeszający miasta i rycerzy dążących do uzyskania przywilejów. 4 lutego 1454 roku Rada Związku wypowiedziała posłuszeństwo Zakonowi, co dało początek wojnie trzynastoletniej. 6 lutego Kazimierz Jagiellończyk ogłosił akt inkorporacji Prus i Pomorza Gdańskiego. 11 lutego zamek i miasto zostały opuszczone przez Krzyżaków, kończąc niemal 150-letni okres ich władania nad Gdańskiem.

Gdańszczanie szybko, rozebrali zamek, stawiając wszystko na jedną kartę. Mimo ponoszonych kosztów wojny, zakończenie konfliktu w 1466 roku oraz przywileje nadane przez Kazimierza Jagiellończyka dały miastu impuls do rozkwitu i najlepszego okresu w jego dziejach.

Historia Gdańska i jego związki z Zakonem Krzyżackim to pasjonująca opowieść o zmaganiach o wolność, polityczne intrygi i wytrwałość mieszkańców. Mimo niemal 150 lat trudnych rządów Krzyżaków, miasto potrafiło odrodzić się i wykorzystać sprzyjające okoliczności, by odzyskać autonomię i wkroczyć na drogę rozkwitu. Zakończenie wojny trzynastoletniej i przywileje nadane przez Kazimierza Jagiellończyka otworzyły nowy, świetlany rozdział w dziejach Gdańska, który stał się jednym z najważniejszych ośrodków handlowych i kulturalnych w Europie.